Spory ze stosunku pracy, a zwłaszcza spory o roszczenia pracownicze, charakteryzują się znaczną specyfiką odmienną od specyfiki sporów zbiorowych. Również metody ich rozwiązywania różnią się znacznie od sposobów rozwiązywania sporów zbiorowych.
Indywidualne spory pracy powstają w razie różnicy stanowisk, co do treści uprawnień i obowiązków wynikających ze stosunku. Cechuje je faktyczna, ekonomiczna i socjalna nierówność stron. Przedmiotem sporów są często roszczenia, od których realizacji mogą być zależne podstawy egzystencji pracownika. Przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego pracownik może żądać wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą. Możliwe jest to jednak tylko wówczas, gdy u danego pracodawcy komisja pojednawcza została powołana.
Przedmiotem sporu może być ustalenie istnienia stosunku prawnego (np. ustalenie istnienia stosunku pracy), istnienia prawa (np. istnienie uprawnienia do konkretnego świadczenia) albo też żądanie realizacji konkretnego uprawnienia (np. żądanie zapłaty konkretnego świadczenia pieniężnego).
Stronami sporu w postępowaniu sądowym są: pracownik (były pracownik, członek rodziny lub spadkobierca) oraz pracodawca. Pamiętać należy o tym, że z roszczeniem może wystąpić tak pracownik, jak i pracodawca.
W sprawach z zakresu prawa pracy, wszczęcie postępowania na rzecz pracownika mogą powodować również inspektorzy pracy oraz organizacje społeczne, o których mowa w art.61 kpc.
Postępowanie sądowe
Przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się:
– Sprawy o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane. Roszczenie ze stosunku pracy wynika bezpośrednio ze stosunku pracy i jest z nim bezpośrednio związane. Do tego rodzaju roszczeń należą np. roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za pracę, o ustalenie prawa do urlopu lub jego wymiaru, itp.
– Roszczenie związane ze stosunkiem pracy to takie roszczenie, które nie wynika ze stosunku pracy lecz pozostaje w bezpośrednim związku z jego treścią. Między takim roszczeniem, a stosunkiem pracy istnieje ścisła współzależność. Należą do nich np. roszczenie o nawiązanie stosunku pracy, roszczenia spadkobierców o tzw. odprawę pośmiertną po pracowniku, itp.
– Sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy. Są to np. sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy, mimo zawarcia przez strony np. umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia).
– Sprawy o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy. Są to roszczenia wynikające z przepisów prawa pracy, mające zastosowanie do osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Należą do nich np. roszczenia osób wykonujących tzw. pracę nakładczą.
– Sprawy o odszkodowania od pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej.
Wniesienie powództwa
Każde postępowanie przed sądem rozpoczyna się od wniesienia pozwu.
Pozew, jak każde inne pismo procesowe, powinien zawierać dane określone w art.126 kpc. Powinien więc zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest skierowany; imiona i nazwiska (lub nazwy) stron; oznaczenie przedstawicieli ustawowych lub pełnomocników; oznaczenie rodzaju pisma; osnowę wniosku lub treść oświadczenia; dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; oznaczenie świadków, o powołanie których strona wnosi; podpis strony (przedstawiciela lub pełnomocnika); zestawienie załączników.
Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w danej sprawie, powinno ponadto zawierać: oznaczenie zawodu i miejsca zamieszkania (siedziby) stron oraz ich przedstawicieli / pełnomocników; oznaczenie przedmiotu sporu i jego wartości. Wszystkie kolejne pisma powinny zawierać sygnaturę akt.
Załączniki do pisma procesowego należy dołączyć: pełnomocnictwo jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który wcześniej pełnomocnictwa nie złożył; odpisy pisma procesowego i załączników, dla uczestniczących stron w postępowaniu stron; po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych jeżeli nie złożono załączników w oryginale; strona powołująca się na dokument zobowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał tego dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą. Powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być wytoczone bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, bądź przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana bądź też przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy.
Odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym przypadku sąd przekaże mu sprawę. Powyższe ma zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy pracownik jest powodem a nie pozwanym. Pracownik przed sądem może występować samodzielnie lub przez pełnomocnika. Pełnomocnikiem pracownika może być adwokat, radca prawny, a także przedstawiciel związku zawodowego, inspektor pracy oraz pracownik zakładu pracy w którym mocodawca był lub jest zatrudniony.
Opłaty sądowe
Postępowanie w sprawach o roszczenia pracownika ze stosunku pracy są wolne od opłat sądowych. Wydatki związane z czynnościami podejmowanymi w toku postępowania ponosi w takich sytuacjach Skarb Państwa.
Właściwość sądu
Sprawy o roszczenia z zakresu prawa pracy rozstrzygają: sądy pracy stanowiące odrębne jednostki organizacyjne sądów rejonowych sądy pracy i ubezpieczeń społecznych stanowiące odrębne jednostki organizacyjne sądów okręgowych.
Właściwości sądów pracy nie podlegają spory dotyczące; ustanowienia nowych warunków pracy i płacy stosowania norm pracy pomieszczeń w hotelach pracowniczych
Wartość przedmiotu sporu. W sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy, wartość przedmiotu sporu stanowi: przy umowach o pracę na czas określony suma wynagrodzeń za okres sporny lecz nie więcej niż za rok, przy umowach o pracę na czas nie określony za okres jednego roku.
Terminy
Termin wniesienia odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę wynosi 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę.
Termin wniesienia żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania wynosi 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia lub od dnia wygaśnięcia umowy o pracę.
Termin wniesienia żądania nawiązania umowy o pracę wynosi 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o odmowie przyjęcia do pracy.
Termin wystąpienia z żądaniem sprostowania świadectwa pracy wynosi 7 dni od
Przywrócenie terminu. Jeżeli pracownik nie dokonał bez swojej winy w terminie czynności, o których mowa powyżej, sąd pracy na jego wniosek postanowi przywrócenie uchybionego terminu. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. We wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu.
Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu po upływie 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (zasada ogólna z art.291§1 kp).
Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika na skutek: niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych (art.291§2 kp); naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w odrębnej umowie (art.1011 §2 kp); nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika (art.55 §11 kp);przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika z winy umyślnej, przedawniają się z upływem 3 lat od dnia w którym pracodawca dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia nie później niż z upływem 10 lat od zdarzenia wyrządzającego szkodę(art.442 §1 kc w zw. z art.291 §3 i art.300 kp).
Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem lub ugodą zawartą przed organem powołanym do rozstrzygania sporów, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (art.291 §5 kp).
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Zawieszenie terminu przedawnienia
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem.
Przerwanie biegu przedawnienia
Bieg przedawnienia przerywa się:
– przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia roszczeń albo ich ustalenia lub zabezpieczenia;
– przez uznanie roszczenia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.