W kontekście dynamicznych przemian życiowych, rozwód rodziców często inicjuje zmiany w strukturze wsparcia finansowego dla dziecka. Przeważnie, dziecko zamieszkuje z jednym z rodziców, a obowiązek alimentacyjny spoczywa na drugim, zgodnie z postanowieniami sądu. Niemniej jednak, sytuacje życiowe bywają złożone, a zdarza się, że rodzic odpowiedzialny za alimenty unika tej odpowiedzialności z różnorodnych przyczyn – od braku zainteresowania losem dziecka, przez ograniczone środki finansowe, aż po formę zemsty na byłym partnerze. W takich okolicznościach, możliwość dochodzenia alimentów od dalszych krewnych, na przykład dziadków, staje się realna, lecz pod pewnymi warunkami.
Kiedy można dochodzić alimentów od dziadków?
Zgodnie z art. 132 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek alimentacyjny dziadków jest rozważany jedynie, gdy rodzice nie są w stanie spełnić swoich zobowiązań, lub gdy dokonanie tego jest niemożliwe lub wiąże się z nadmiernymi trudnościami. W praktyce są to takie sytuacje jak:
1. Brak jednego bądź obu rodziców dziecka, co może wynikać z ich śmierci.
2. Niezdolność rodzica do zapewnienia dziecku środków do życia, co może być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak podeszły wiek, trwała niezdolność do pracy czy życie w skrajnej biedzie.
3. Trudności bądź niemożność uzyskania od rodzica środków finansowych na utrzymanie dziecka w sposób terminowy, co może mieć miejsce na przykład, gdy rodzic odbywa karę pozbawienia wolności, nie posiada majątku, który mógłby zostać poddany egzekucji, bądź mieszka za granicą, w kraju, który nie uznaje wyroków polskich sądów.
W tych okolicznościach, dziadkowie mogą zostać wezwani do wzięcia na siebie części lub całości obowiązku alimentacyjnego, aby zapewnić wnukowi niezbędne środki do życia. Proces ten wymaga jednak dokładnego udowodnienia przez wnioskodawcę (wnuczka/wnuczka lub opiekuna prawnego dziecka) zaistnienia jednej z wyżej wymienionych sytuacji oraz przedstawienia odpowiednich dowodów w trakcie postępowania sądowego.
„Jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego – obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci – spoczywa w zasadzie na pozostałym rodzicu (por. orz. SN z 24.V.1966 r. III Cr 89/66). Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców – mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych – nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków (art. 128 i 129 k.r.o.).
Zasądzenie alimentów od osób zobowiązanych w dalszej kolejności, o ile znajdują się oni w sytuacji gorszej od krewnego zobowiązanego w bliższej kolejności – nie daje się pogodzić z zasadami współżycia społecznego”.
– III CRN 66/74 – Wyrok Sądu Najwyższego.
Ile można otrzymać alimentów od dziadków?
Wartość alimentów, o którą można się ubiegać od dziadków, podlega tym samym kryteriom co w przypadku rodziców, uwzględniając zarówno ich możliwości finansowe, jak i faktyczne potrzeby dziecka. Podczas rozpatrywania sprawy, sąd analizuje szczegółowo sytuację materialną dziadków oraz zakres ich zaangażowania w opiekę nad wnukiem. Przygotowując pozew, zaleca się szczegółowe udokumentowanie wydatków związanych z utrzymaniem dziecka, akcentując kluczowe aspekty, takie jak koszty mieszkania, ogrzewania, wyżywienia, lekarstw, czy podstawowej higieny. Alimenty od dziadków mają na celu zapewnienie dziecku minimalnych warunków do życia, zabezpieczając je przed skrajnym niedostatkiem.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 1973 r. III CRN 378/72 wyjaśnił:
„Obowiązek alimentacyjny osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, na przykład babci dziecka, może być zgodnie z okolicznościami i za zgodą tej osoby, zrealizowany poprzez osobiste zaangażowanie w utrzymanie i wychowanie dziecka, zwłaszcza w okresach, gdy matka dziecka jest zatrudniona. Taki mechanizm współdziałania wynika z art. 132 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w połączeniu z art. 135 § 2 tego kodeksu. Niemniej jednak, sam fakt, że babcia dziecka wchodzi w krąg osób, które potencjalnie mogą być zobowiązane do alimentacji, nie oznacza automatycznie, że obowiązek opieki nad dzieckiem, który pierwotnie spoczywa na rodzicach, może być przeniesiony na nią podczas ich zawodowej nieobecności. To podkreśla, że główna odpowiedzialność za opiekę i utrzymanie dziecka leży przede wszystkim u rodziców, a zobowiązania osób w dalszej kolejności mają charakter pomocniczy i uzupełniający.”
Co trzeba udowodnić dochodząc alimentów od dziadków dla wnuków?
Zgodnie z zasadą ciężaru dowodu określoną w art. 6 kodeksu cywilnego, osoba ubiegająca się o alimenty od krewnych w dalszej kolejności musi udowodnić, że krewni w bliższej kolejności nie są w stanie zaspokoić jej potrzeb finansowych. Do tego celu mogą być wykorzystane różnorodne środki dowodowe dopuszczone w procesie cywilnym, nie wymagając przy tym specyficznych dokumentów, takich jak wyrok odrzucający roszczenie czy udowodnienie bezskuteczności egzekucji przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu.
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lutego 1974 roku, nie jest konieczne wyczerpanie wszystkich możliwych środków dowodowych w procesie egzekucyjnym, by wykazać, że uzyskanie środków na utrzymanie od ojca jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Ważne jest, by na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego móc stwierdzić te okoliczności. W sytuacji, gdy osoba bliska dłużnikowi, która go zatrudnia, należy jednocześnie do grupy osób, które zgodnie z art. 132 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mogą być zobowiązane do świadczeń alimentacyjnych w dalszej kolejności, wówczas zasadność roszczenia o alimenty będzie oceniana w świetle tego artykułu.
Takie podejście umożliwia elastyczną interpretację przepisów i dostosowanie procesu dowodowego do specyfiki danej sytuacji, co w praktyce może ułatwić dochodzenie roszczeń alimentacyjnych od dalszych krewnych, kiedy tradycyjne środki egzekucyjne zawodzą lub są niewystarczające.
Jak dochodzić alimentów od dziadków?
Inicjowanie postępowania sądowego w celu uzyskania alimentów rozpoczyna się od złożenia pozwu w odpowiednim Sądzie Rejonowym. Jest niezmiernie ważne, aby w pozwie jasno i precyzyjnie określić zakres żądanych świadczeń, a także dołączyć adekwatne dowody potwierdzające prawowitość tych roszczeń. Osoby ubiegające się o alimenty korzystają z przywileju zwolnienia z opłat sądowych, co obniża barierę wejścia do procesu sądowego.
W kontekście procedur alimentacyjnych, obciążenie dowodowe spoczywa na osobie wnioskującej o alimenty. Musi ona wykazać, że pozyskanie środków od osoby pierwotnie zobowiązanej jest niemożliwe, co skutkuje niedostatkiem dziecka. Co istotne, proces ten nie wymaga inicjowania osobnych postępowań sądowych dla każdego z potencjalnych zobowiązanych. Wystarczające może być wykazanie w jednym pozwie, dlaczego drugi rodzic nie przyczynia się do utrzymania dziecka, potencjalnie rozszerzając pozw o roszczenia wobec dalszych krewnych, jak dziadkowie.
W sytuacji, gdy rodzic jest zdolny do częściowego spełnienia swojego obowiązku, alimenty od dziadków mogą pełnić funkcję wsparcia uzupełniającego. Ponadto, fakt otrzymywania przez dziecko wsparcia z funduszu alimentacyjnego nie eliminuje możliwości dochodzenia świadczeń od dziadków, które mogą być traktowane jako dodatkowe zabezpieczenie finansowe dziecka.
Prawo dziadków do żądania zwrotu alimentów od rodzica
Dziadkowie, którzy wypełnili obowiązek alimentacyjny, mają prawo do żądania zwrotu poniesionych kosztów od rodziców dziecka, wykorzystując do tego roszczenie regresowe. W ten sposób alimenty od dziadków pełnią podwójną rolę: zapewniają dziecku bieżące wsparcie finansowe i motywują rodziców do aktywnego uczestnictwa w życiu oraz dofinansowania potrzeb dziecka. Roszczenie alimentacyjne od dziadków jest jednak uzasadnione wyłącznie w sytuacjach, gdy dziecko znajduje się w stanie niedostatku i nie może być w pełni wspierane przez rodziców.