Roszczenie alimentacyjne – roszczenia z tytułu obowiązku alimentacyjnego określonego w art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a także o wszelkie roszczenia dotyczące obowiązku dostarczania środków utrzymania i wychowania bez względu na podstawę prawną i tytuł, z jakiego wynikają. Należy więc również zwrócić uwagę na następujące przepisy: art. 60, 130, 131, 140, 144 k.r.o. oraz art. art. 887, 938, 966 Kodeksu cywilnego.
Zadośćuczynienie obowiązkowi alimentacyjnemu może polegać:
– bądź na utrzymywaniu uprawnionego (np.: rodzice względem dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie )
– bądź na spełnieniu na rzecz uprawnionego odpowiednich świadczeń w pieniądzu lub w naturze
Najczęściej wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego polega na dostarczaniu środków pieniężnych, aczkolwiek w stosunkach wiejskich lub w wypadku, gdy zobowiązany do alimentacji jest rolnikiem spotyka się również świadczenie w naturze (dostarczanie płodów rolnych)
Uprawnienie do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych oraz obowiązku spełnienia takich świadczeń są ściśle związane z osobą (odpowiednio z uprawnionym oraz zobowiązanym). Są one niezbywalne i niedziedziczne. Nie można ich się zrzec ani przenieść na inną osobę.
Roszczenia alimentacyjne
Prawo do alimentów wygasa ze śmiercią osoby, której prawo to przysługuje. Również obowiązek zobowiązanego do spełnienia świadczeń alimentacyjnych wygasa z chwilą jego śmierci. Obowiązek ten nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego (art. 139 k.r.o.). Aczkolwiek po śmierci zobowiązanego do alimentacji obowiązek ów pozostaje i obciąża należących do najbliższego po zmarłym kręgu zobowiązanych.
Najbliższy – osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Np.: dwie siostry były zobowiązane do alimentowania ojca. Gdy – załóżmy – obie zginęły w wypadku drogowym, a poza córkami uprawniony do alimentów ojciec nie miał innych zstępnych, ani żony, ani wstępnych, a jedynie rodzeństwo (brata), to wówczas obowiązek alimentacyjny powstaje po stronie tego brata.
Pomimo, iż przepisy normujące obowiązek alimentacyjny mają charakter iuris cogentis (przepisów bezwzględnie obowiązujących), nie wyłącza to dopuszczalności zawierania między uprawnionym i zobowiązanym do alimentacji umów dotyczących obowiązku alimentacyjnego – ważnie zawarta umowa jest wiążąca dla stron. Sąd może ją jednak zmienić w razie zmiany okoliczności, jeżeli zmiany takiej żąda jedna ze stron.
Powództwo z art. 138 k.r.o. (“W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”), a jednocześnie powództwo z art. 138 k.r.o. wyłącza dopuszczalność powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 k.p.c.
Zmiany wyroku lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (np. zmiany wysokości świadczeń alimentacyjnych) można żądać tylko w drodze powództwa.
Przedawnienie roszczeń o alimenty
Uprawnienie do żądania świadczeń alimentacyjnych nie ulegają przedawnieniu Przedawnia się z upływem 3 lat jedynie roszczenie z tytułu okresowych świadczeń (rat) alimentacyjnych.
Wiąże się to z przesłaniem obowiązku alimentacyjnego, które ma na celu zaspokajanie bieżących, usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Zatem jeżeli uprawniony nie dochodzi przysługującego mu roszczenia, to przyjmuje się, że jego potrzeby zostały zaspokojone.
Istnieje wyjątek, gdy potrzeby nie zostały zaspokojone albo dla ich zaspokojenia zaciągnięte zostało zobowiązanie względem osoby trzeciej – w tym wypadku uprawniony do alimentacji może dochodzić alimentów za okres poprzedzający wytoczenie powództwa (uchwała SN z 25 września 1949 r., PiP 1951, nr 11)
Do przedawnienia roszczeń o świadczenie rat alimentacyjnych mają odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o przedawnieniu roszczeń, a zwłaszcza art. 117 § 2 i art. 120-125 k.c.
W myśl art. 121 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej
Bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat alimentacyjnych tytułem alimentów przysługujących dziecku ulegnie w stosunku do sądownie ustalonego ojca zawieszeniu, jeżeli sąd opiekuńczy przyzna władzę rodzicielską ojcu ustalonemu sądownie.
Postępowanie w sprawach o alimenty
1. Powód dochodzący roszczeń alimentacyjnych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych (art. 111 § 1 pkt 2 k.p.c.). Koszty te tymczasowo ponosi za niego Skarb Państwa.
2. Pozew o alimenty można wnieść do sądu miejscowo właściwego z uwagi na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.)
3. Powód może dochodzić w procesie nie tylko już należnych alimentów, ale także alimentów przyszłych (art. 190 k.p.c.)
4. W sprawach o alimenty sąd może orzekać ponad żądanie pozwu (art. 321 § 2 k.p.c.), a wyrokowi zasądzającemu alimenty sąd nadaje z urzędu rygor natychmiastowej wykonalności (art. 133 § 1 pkt 1 k.p.c.)
5. Małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu, jak również na wypadek orzeczenia separacji. Dochodzenie następuje przez zgłoszenie wniosku na rozprawie w obecności drugiego małżonka albo w piśmie, które należy doręczyć drugiemu małżonkowi
6. Sąd może orzec z urzędu o zabezpieczeniu powództwa o alimenty i zobowiązać pozwanego do uiszczenia wierzycielowi określonej sumy pieniężnej jeszcze przed wydaniem wyroku i jego uprawomocnieniem się.
7. Wyrokowi zasądzającemu alimenty sąd nadaje z urzędu klauzulę wykonalności i z urzędu doręcza go wierzycielowi alimentacyjnemu.
Egzekucja świadczeń alimentacyjnych może zostać wszczęta także z urzędu na żądanie sądu I instancji, który orzekł w sprawie (art. 1082 i 1085 k.p.c.)
8. Komornik ma obowiązek przeprowadzenia z urzędu dochodzenia w celu ustalenie zarobków i stanu majątkowego dłużnika alimentacyjnego. Organy policyjne i administracyjny obowiązane są do świadczenia komornikowi pomocy w podejmowanych przez niego działaniach.
9. W przypadku zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z egzekucją innych należności, alimenty podlegają przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji, zaspokojeniu bezpośrednio po kosztach egzekucyjnych.
Są to jedynie przykłady unormowań normatywnych służących ochronie roszczeń alimentacyjnych .
Przestępstwo uchylania się od alimentów
Treść artykułu 209 Kodeksu Karnego:
Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu udzielającego odpowiedniego świadczenia rodzinnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenie rodzinne, ściganie odbywa się z urzędu.
Przestępstwo to polega na narażeniu osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów od sprawcy na niemożność zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych przez uporczywe uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego.
– Uporczywe uchylanie się – zachodzi, gdy sprawca mając obiektywną możliwość wykonania obowiązku alimentacyjnego nie dopełnia go ze złej woli, przy czym jest to postępowanie trwałe
– postępowanie trwałe – np.: wstrzymywanie się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych co najmniej przez 3 miesiące lub płacenie ich nieregularnie albo w kwotach znacznie niższych od należnych.
– niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – dostarczenie środków koniecznych nie tylko do utrzymania się, ale również do uzyskania niezbędnego wykształcenia i korzystania z dóbr kulturalnych (orzeczenie Sądu Najwyższego OSNKW 86/1976)
Artykuł 209 K.K. dotyczy uchylania się od obowiązku alimentacyjnego w stosunku do:
– dziecka
– rodziców
– innej osoby najbliższej
– a także do osób obcych w stosunku do sprawcy np. do osób, którym zasądzono stałą rentę jako odszkodowanie za spowodowanie uszkodzenia ciała
Ściganie tego przestępstwa następuje na wniosek:
– pokrzywdzonego
– organu opieki społecznej
– lub właściwej instytucji.
Od 31 maja 2017 r. obowiązuje art. 209 kodeksu karnego w nowym brzemieniu. Po jego nowelizacji nie trzeba udowadniać uporczywości uchylania się sprawcy od płacenia alimentów, czy też narażenia na niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb uprawnionego, a jedynie wysokość zaległości powstałą w opłatach za alimenty.
Art. 209 kodeksu karnego
§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.
§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.
§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.