Ustawa o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary zawiera przepisy regulujące kwestie materialnoprawne, a także proceduralne, określające zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za przestępstwa oraz przestępstwa skarbowe. W zakresie nie uregulowanym przez ustawę zastosowanie znajdą, na podstawie art. 22, przepisy kodeksu postępowania karnego z wyłączeniem tych, które dotyczą oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego, przedstawiciela społecznego, postępowania przygotowawczego, postępowań szczególnych oraz postępowania objętego jurysdykcją sądów wojskowych.
Kto to jest podmiot zbiorowy?
Podmiotem zbiorowym w rozumieniu ustawy jest:
- osoba prawna
- jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej
- spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa
- jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek
- spółka kapitałowa w organizacji
- podmiot w stanie likwidacji
- przedsiębiorca nie będący osobą fizyczną
- zagraniczna jednostka organizacyjna
Na podstawie art. 2 Ustawy do odpowiedzialności karnej będą mogły zostać pociągnięte między innymi: spółki prawa handlowego tak kapitałowe, jak i osobowe, spółdzielnie, przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą pod własną firmą, spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa.
Podmiot zbiorowy będzie mógł podlegać odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:
1) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
2) dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,
3) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,
4) będącej przedsiębiorcą
– jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.
Przesłanki powyższe określa art.3 Ustawy. Na jego podstawie podmiot zbiorowy będzie mógł podlegać odpowiedzialności karnej za działania członków zarządu, pełnomocników, prokurentów, członków rady nadzorczej, przedsiębiorców.
Warunkiem koniecznym odpowiedzialności podmiotu zbiorowego będzie stwierdzenie przestępstwa czy też przestępstwa skarbowego prawomocnym wyrokiem skazującym, nakazem karnym, prawomocnym orzeczeniem o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a także prawomocnym orzeczeniem warunkowo umarzającym postępowanie albo prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączających ściganie sprawcy (art.4 Ustawy).
Sądem właściwym, który będzie rozpatrywał sprawy w pierwszej instancji będzie sąd rejonowy.
Legitymację czynną do złożenia wniosku do sądu będą mieć: pokrzywdzony, prokurator, a w sprawach, w których podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest czyn zabroniony uznany przez ustawę za czyn nieuczciwej konkurencji, postępowanie będzie wszczynać się również na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
W odniesieniu do wniosków sporządzanych przez pokrzywdzonego ustawodawca przewidział przymus adwokacki. Wniosek złożony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez osobę uprawnioną do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub osobę uprawnioną do świadczenia pomocy prawnej według przepisów o radcach prawnych.
Jak sporządzić wniosek o ściganie podmiotu zbiorowego za przestępstwo?
Prawidłowo sformułowany wniosek powinien zawierać:
1) oznaczenie wnioskodawcy wraz z adresem dla doręczeń;
2) oznaczenie podmiotu zbiorowego oraz jego adres dla doręczeń;
3) dokładne określenie czynu zabronionego stanowiącego podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego,
4) wskazanie prawomocnego wyroku lub innego orzeczenia, wydanego przeciwko osobie fizycznej wraz z oznaczeniem sądu lub organu, który wydał to orzeczenie;
5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy;
6) uzasadnienie;
7) wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się wnioskodawca.
Wniosek będzie podlegał wstępnej kontroli sądu. Odpowiednie zastosowanie znajdą tu przepisy kodeksu postępowania karnego o wstępnej kontroli oskarżenia, z tym że udział stron w posiedzeniu nie będzie obowiązkowy.
Środkiem odwoławczym od wyroku pierwszej instancji będzie apelacja. Prawomocnie wzruszyć wyrok za pomocą skargi kasacyjnej będzie mógł jedynie Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich.
Za jakie przestępstwa odpowiada podmiot zbiorowy?
Podmiot zbiorowy będzie podlegał odpowiedzialności na podstawie przepisów Ustawy, jeżeli osoba fizyczna popełni jedno z przestępstw enumeratywnie wyliczonych w art. 16 Ustawy.
Są to przestępstwa przewidziane zarówno przez przepisy kodeksu karnego ale także przez wiele ustaw szczegółowych, zawierających przepisy materialnokarne, np. ustawę o działalności ubezpieczeniowej, ustawę o obligacjach, prawo bankowe, prawo własności przemysłowej, ustawę o odpadach, etc.
Ustawodawca dokonał systematyki poszczególnych rodzajów przestępstw ujmując je łącznie w 11 grup. Kolejno wymienia: przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, łapownictwa i płatnej protekcji, przestępstwa przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, przeciwko środowisku, stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji i wreszcie przeciwko własności intelektualnej.
Jaka kara grozi podmiotowi zbiorowemu?
Kara główna: Przepisy art. od 7 do 9 Ustawy określają sankcje, jakimi może zostać objęty podmiot zbiorowy. Za czyn określony w ustawie wobec podmiotu zbiorowego będzie orzekana kara pieniężna jako kara główna. Wysokość kary pieniężnej sąd orzekał będzie w ramach przedziału określonego dla danej grupy przestępstw, jednakże nie będzie mogła być wyższa niż 10 % przychodu osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia.
Orzeczona kara pieniężna nie będzie mogła być niższa niż 5000 złotych. W przypadku gdy przychód podmiotu zbiorowego wyniesie mniej niż 1.000.000 złotych, kara pieniężna będzie mogła stanowić do 10% wydatków poniesionych w roku poprzedzającym wydanie orzeczenia.
Tak więc ustawodawca zaproponował dwa sposoby obliczania wysokości sankcji pieniężnych w zależności od rzędu wielkości udokumentowanego przychodu danej firmy.
Orzeczona kara pieniężna nie będzie doprowadzać w rezultacie do likwidacji, upadłości czy tez zwolnień grupowych w przedsiębiorstwie. Ustawodawcy nie zależy na unicestwianiu przedsiębiorstw, tylko na przeciwdziałaniu przestępczej działalności osób nią zarządzających.
Zgodnie z brzmieniem przepisu art.8 wobec podmiotu zbiorowego orzeka się przepadek przedmiotów pochodzących pośrednio i bezpośrednio z czynu zabronionego lub które służyły, czy też były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego.
Sąd będzie orzekał również przepadek korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego. W przypadku niemożności wyodrębnienia ich z majątku sprawcy orzekany będzie przepadek ich równowartości.
Kary dodatkowe: Przepis art. 9 wymienia kary dodatkowe, które fakultatywnie sąd będzie mógł orzec na okres od 1 roku do lat 5.
Wśród nich znalazły się: zakaz promocji lub reklamy, zakaz korzystania z dotacji i subwencji, zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej i w końcu podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Zatarcie orzeczenia stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony pod groźbą kary nastąpi z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania albo przedawnienia wykonania kary pieniężnej, przepadku, zakazów oraz podania wyroku do publicznej wiadomości.